نبأ عظیمخبر ناگهانی ابهام‌انگیز بزرگ و مورد اختلاف که با آیات بعد پیوستگی دارد، همان خبر رستاخیز بزرگ است. خبر غیر منتظره‌ای که برای مردم مکه و عرب آن روز و همه مردم در طول تاریخ حیرت‌انگیز و مورد اختلاف بوده و هست، همین خبر معاد و ثواب و عقاب نهایی است. ۱ - خبر از روز رستاخیزمفسران می‌گویند هنگامی که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به رسالت مبعوث شد، مردم را به توحید و یکتاپرستی دعوت نمود، زنده شدن بعد از مرگ را به آنان خبر داد و آیات قرآن را بر آنان تلاوت نمود، مشرکان در میان خود شروع به سؤال و جواب کردند؛ یعنی از طریق انکار و تعجب از خودشان می‌پرسیدند که محمد چه چیز آورده و از چه سخن می‌گوید. [۱]
بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، ج۵، ص۱۹۹، تحقیق، عبدالرزاق، المهدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
این‌جا بود که خداوند این آیات را نازل فرمود: «عم یتساءلون• عن النبا العظیم• الذی هم فیه مختلفون»؛ آنها از چه چیز از یکدیگر سؤال می‌کنند؟! از خبر بزرگ و با اهمیت (رستاخیز)! همان خبری که پیوسته در آن اختلاف دارند.۱.۱ - بررسی آیات ۱ تا ۳ سوره نبأ«عم» مرکب از «عن» و «ما» است. «نون» موجود در انتهای کلمه اول تبدیل به «میم» شده و در «میم» موجود در ابتدای کلمه دوم ا دغام شده و سپس «الف» از انتهای عبارت ترکیبی حذف گردید تا بین استفهام و خبر فرق باشد. [۳]
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۸، مقدمه، بلاغی، محمدجواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
«یتساءلون» از «تسائل» با «سؤال» تفاوت دارد. سؤال پرسشی است که سؤال‌کننده می‌پرسد و جواب‌دهنده جواب می‌دهد، ولی تسائل گفت‌وگو میان جماعتی است که از یکدیگر پرسش می‌کنند. [۴]
شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۲۳۸، تحقیق و مقدمه، تهرانی، شیخ آغابزرگ، قصیر عاملی، احمد، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
«یتساءلون» ممکن است تنها اشاره به کفار و مشرکان باشد که آنها همواره درباره معاد از یکدیگر سؤال می‌کردند، البته نه برای تحقیق و درک حقیقت. این احتمال نیز وجود دارد که منظور از آن، سؤال از مؤمنان باشد، و یا سؤال از شخص پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)؛ چرا که یتساءلون فعل مضارع از باب تفاعل است. وزن تفاعل برای مشارکت، تدریج، مطاوعه و تظاهر می‌آید؛ یعنی پیوسته و به تدریج و از روی استهزاء از یکدیگر می‌پرسند (قصد درک حقیقت ندارند)؛ لذا ممکن است این کلمه در این‌جا مشعر به همه مضامین وزن تفاعل باشد و همه در این سؤال شریک بودند، بر خلاف وزن مفاعله که تنها برای مبادله فعل و از دو طرف است. [۶]
طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، ج۳، ص۱، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
این آیه پاسخ از استفهامی است که خود خدای تعالی کرده بود. خودش پرسید از چه پرسوجو می‌کنند؟ و پاسخ می‌دهد از خبری بس عظیم. [۷]
طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۵۹، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
۲ - اعتقاد مشرکان درباره معادگفتنی است، مشرکان در اصل انکار معاد متفق بودند؛ اما اختلافشان تنها در چگونگی انکار آن بود: ۲.۱ - عقیده اولبعضی از آن جهت که معاد را محال می‌دانستند، منکر آن می‌شدند. چنان‌که از سخنی که قرآن کریم از آنان حکایت کرده، این معنا استفاده می‌شود. (آیا شما را راه‌نمایی کنم به مردی که به شما خبر آورده که بعد از آن‌که به کلی متلاشی شدید، دوباره با خلقتی جدید موجود می‌شوید). ۲.۲ - عقیده دومبعضی دیگر آن را محال نمی‌دانستند، بلکه تنها به نظرشان بعید می‌رسید؛ لذا از این جهت انکار می‌کردند. (آیا به شما وعده می‌دهد که وقتی مردید و خاک و استخوان گشتید، دوباره از خاک خارج می‌شوید؟ هیهات، هیهات که چه وعده‌ای دور و بعید به شما می‌دهد). ۲.۳ - عقیده سومگروهی هم نه آن را محال می‌دانستند، و نه بعید می‌شمردند، بلکه به آن یقین داشتند، اما از سر عناد و لجاجت منکر آن می‌شدند. (ولی آنها در سرکشی و فرار از حقیقت لجاجت می‌ورزند). ۲.۴ - نتیجهآنچه از آیات سه‌گانه اول این سوره و آیات بعدی به دست می‌آید، این است که وقتی مشرکان از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) انذار و تهدید قیامت را شنیدند، برایشان گران آمد و شروع کردند از یکدیگر پرسیدن که این چه خبر عجیبی است که تاکنون به گوش ما نخورده است؟ [۱۱]
طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۵۹ ۱۶۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
۳ - آشنایی با مسئله توحیدالبته خبر از توحید و نبوت که در دعوت پیامبران (علیهم‌السلام) سابقه داشت و اذهان بدان آشنا بوده، نباید این‌گونه موجب سؤال و تحیر شود، اگر چه خبر از قیامت و مسئولیت، و عالم ملکوت در دعوت پیامبران و کتب گذشتگان آمده، و تجرد و بقای نفس در بحث‌های فلاسفه الهی سابقه داشته، ولی این‌گونه خبر به آینده انسان و مسیر او و مراحل و مواقعی که در پیش دارد، و تحول عمومی جهان و پیش آمد قیامت که با نشانی‌ها و خصوصیات، پیوسته در قرآن بدان بیم و نوید داده شده، سابقه نداشته و از مختصات دین اسلام و قرآن می‌باشد. خبر از بقا و قیامت؛ چون با حواس و وسائل عادی علمی و عقول عادی درک شدنی نیست، همیشه مورد اختلاف است؛ از این جهت شاید وصف «مختلفون» منحصر به عرب و مردم آن روز نباشد. [۱۲]
طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج۳، ص۵ ـ ۴، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
۴ - مراد از نبأ عظیمدیدگاهها در این باره عبارت است از: ۴.۱ - دیدگاه اولبا توجه به آن‌چه بیان شد، اکثر مفسران پرسوجو از نبا عظیم را مسئله معاد و قیامت می‌دانند. ۴.۲ - دیدگاه دومالبته بعضی گفته‌اند: مراد از «نبأ عظیم» قرآن است. [۱۳]
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج۳۰، ص۲، بیروت، دارالمعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
۴.۳ - دیدگاه سومبعضی دیگر برآن‌اند که نبأ عظیم عبارت است از: عقایدی (نظیر اثبات صانع، صفات او، ملائکه، رسولان و...) که مورد اختلافشان بوده است. ۴.۴ - دیدگاه چهارمعدهای نیز با استناد به برخی روایات – که شاید نظر به بطنی از بطون آیه باشد - معتقدند؛ منظور، ولایت، خلافت و جانشینی امام علی (علیه‌السلام) است. ۵ - پانویس۶ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «خبر بزرگ در سوره نبأ»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۲. |